Historia społeczności żydowskiej w Józefowie

Historia naszej gminy jest bardzo barwna i interesująca. Warto więc przybliżyć pewne sytuacje i zdarzenia, które ostatecznie uwarunkowały jej wygląd w obecnym czasie. Dobrze więc zwrócić uwagę na historię społeczności żydowskiej, która pojawiła się tu wraz z założeniem miejscowości przez Tomasza Józefa Zamoyskiego.

XVIII wiek i pierwsi Żydzi w mieście

Choć trudno podać dokładną datę, historycy szacują, iż na obszarze Józefowa pierwsi żydzi pojawili się w drugim dziesięcioleciu XVIII wieku. Tomasz Zamoyski chciał, aby zakładane miasto było otwarte zarówno dla różnych odłamów chrześcijan, jak i społeczeństwa żydowskiego. Doskonale zdawał sobie sprawę, że nikt tak jak oni nie posiadał takich umiejętności handlowych i rzemieślniczych. Trzeba podkreślić, że pierwsi żydzi byli dzierżawcami położonej niedaleko miasta papierni. Pierwszym „właścicielem” był Lejba Kahan, a następnie zakład produkujący papier trafił pod zarządzanie rodziny Waksów.

Dostęp do papieru zaowocował stworzeniem w Józefowie pierwszych drukarni hebrajskich, które doskonale prosperowały. Większość społeczności żydowskiej zajmowała się głównie drobnym rzemiosłem i handlem, jednak na skutek dużej konkurencji w Biłgoraju większość przedsiębiorstw poupadało w połowie XIX wieku.

Następne lata i czas zaborów

Jak podają kroniki oraz wiele przekazów Żydzi niechętnie poddawali się zaborcom rosyjskim. Powstała wówczas próba zmian administracyjnych, a także nadawanie nazwisk Żydom oraz spisywanie ich w dokumentach. Warto nadmienić, że na terenie Królestwa Polskiego  Żydzi otrzymali od zaborców rosyjskich w 1862 r. prawa obywatelskie. Czynnie wspierali powstanie styczniowe, w czasie którego w tych okolicach toczyło się szereg potyczek. Odzyskanie niepodległości przez Polskę skutkowało wprowadzeniem zmian terminologii w określaniu form organizacji społeczności. Podstawowe zasady jej funkcjonowania pozostały jednak dokładnie takie same, jak za czasów Rosjan. Na czele społeczności stanęły Zarządy Gmin Wyznaniowych Żydowskich.

Okres międzywojenny

Jak powszechnie wiadomo, we wrześniu 1939 r., do Józefowa weszły wojska radzieckie. Ich obecność była przejściowa i armia radziecka już po kilku dniach wyniosła się z miasta. A wraz z nią około 300 Żydów o orientacji lewicowej. W niedługim czasie później miejscowość została zajęta przez Niemcy. Nastąpiły liczne prześladowania ludności, szczególnie Żydów. Wprowadzono ograniczenia swobody poruszania się, zakazy działalności handlowej i gospodarczej, przymusowe prace, szykanowanie i bicie. Dwa lata później na tym obszarze utworzono getto, do którego deportowano Żydów nie tylko z okolicy, ale również z całej Wielkopolski. W maju 1942 r. rozpoczęto oficjalną likwidację getta przez Gestapo, w czasie której zabito ponad sto osób. Wśród nielicznych Żydów z Józefowa, którzy przetrwali nękanie  znalazło się zaledwie kilkadziesiąt osób. Zostały one wywiezione w listopadzie 1942 r. do obozu zagłady w Bełżcu. Niewielu z nich powróciło po wojnie.